D van DDR

Aan de D van DDR is weer een interview toegevoegd van Walter Slosse met Dolores Thijs die op 13 oktober 2015 te gast was op een bijeenkomst van de culturele damesvereniging De Zilveren Passer in De Paardenstallen van de abdij van Herkenrode.

In haar boek Retour Berlin Ostbahnhof vertelt Dolores Thijs over haar jeugdjaren in Oost-Berlijn toen de Muur nog niet bestond. In 1956 vertrok haar vader met zijn gezin voor een periode van drie jaar naar Oost-Berlijn als westers correspondent voor de Belgische communistische krant De Rode Vaan. De Deutsche Demokratische Republik, waar Duits en Russisch de voertalen waren, bleek een vijandelijke wereld voor de 12-jarige Dolores. De onschuldige tiener werd geconfronteerd met de onbekende wereld van een communistisch land ten tijde van de Koude Oorlog en maakte intensief kennis met het indoctrinerend communistisch regime met zijn totaal andere waarden en normen. Ze ging met haar moeder winkelen in de Russische “Ostzone” met de verkregen distributiebonnen, terwijl aan de westkant – nog niet afgeschermd door een Muur – de weelde lonkte van het West-Duitse Wirtschaftswunder.

Zo ontvouwt zich in deze autobiografische bildungsroman het enigszins schizofrene leven van een tienermeisje dat luisterde naar Goethe en Schiller, naast de muziek van de American Forces Network en de opkomende rock ‘n’ roll. Ze werd lid van de communistische jeugdbeweging Freie Deutsche Jugend en bewonderde de rebellerende Halbstarken, de nozems die zowel in Oost- als West-Berlijn kattekwaad uithaalden.

Luister hier naar Walter Slosse en Dolores Thijs tijdens een voorstelling van Retour Berlin Ostbahnhof op 13 oktober 2015 in Herkenrode.

Zoals tijdens elke boekvoorstelling van Retour Berlin Ostbahnhof werd het interview geïllustreerd met filmfragmenten uit de periode toen Dolores Thijs opgroeide in de voormalige DDR. Eén van die fragmenten is een passage uit de Oost-Duitse film Berlin – Ecke Schönhauser uit 1957. Regisseur Gerhard Klein filmde Oost-Berlijnse “hangjongeren” die allemaal op de vlucht zijn voor de situatie thuis en elkaar dagelijks in de buurt van een metrostation treffen. Eigenlijk is deze film het Oost-Duitse antwoord op het West-Duitse filmdrama van een jaar eerder, toen Georg Tressler Die Halbstarken draaide in 1956. Uiteraard wordt Oost-Berlijn als het alternatief getoond voor de slechte invloeden die uit het decadente West-Berlijn komen en waardoor de Oost-Duitse jongeren zich laten misleiden.

Tijdens een eerdere boekvoorstelling van Retour Berlin Ostbahnhof in de voormalige Gentse kunstgalerij Link van Wouter De Bruycker op 2 november 2014, sprak Walter Slosse met Dolores Thijs over haar jeugdherinneringen die werden geïllustreerd met filmbeelden uit de DDR.

Luister hier naar het interview van Walter Slosse met Dolores Thijs over Retour Berlin Ostbahnhof op 2 november 2014 in Gent.

Alle filmfragmenten zijn te bekijken door op onderstaande afbeeldingen te klikken.

 

“Dat komt in het boek altijd terug, die controverse tussen mijn moeder en mijn vader, die maar bleef geloven dat alles goed was in de DDR, terwijl mijn moeder toch iedere dag in de rij moest staan om eten op tafel te brengen.”
(Dolores over een reclamefilmpje uit 1958 met beelden van overvloed en welvaart in de warenhuizen.)

“Dat heb je met de jeugdbeweging ook, als je daar beelden van ziet dan denk je, dat is hetzelfde als de indoctrinatie van de Hitlerjugend. Het systeem was hetzelfde, ze liepen alleen onder andere vlaggen.” (Dolores over de 1 Mei Parade van 1956 waarin zij uren moest meelopen.)

“Voor mijn moeder was de persclub een soort hol des verderfs, waar al die journalisten bijeenkwamen om te zuipen. Er stonden tafels vol, die je soms hier nog niet op recepties ziet. Dan kon mijn vader zeggen, zie je wel, hoe goed we het hier hebben? Terwijl zij iedere dag een uur in de rij moest staan voor brood of melk, die dan ook nog zuur was als je thuiskwam.”
(Dolores over de Lipsi Tanz uit Leipzig, waarmee de elite in de DDR zich spiegelt aan het Westen.)

“Toen ik naar mijn ouders enthousiast schreef dat ik had leren schieten, kwam er een brief van mijn moeder aan de kampleiding. En ik moest dan uitleggen waarom mijn moeder een brief had geschreven, waarin stond dat zij niet wilde dat haar dochter leerde schieten.”
(Dolores over een zomerkamp van de Freie Deutsche Jugend.)

“De volgende dag schreef natuurlijk Neues Deutschland dat die rellen typerend waren voor de decadentie van het Westen, terwijl de West-Duitse pers schreef dat driekwart van de jongeren uit Oost-Berlijn kwamen.”
(Dolores over het tumult tijdens het concert van Bill Haley in 1958, waarbij zij ook aanwezig was.)

“Het is alsof ik mezelf zie lopen.”
(Dolores over de Halbstarken in de Oost-Duitse film Berlin – Ecke Schoenhauser uit 1957.)

“Bang om iemand aan te kijken. Niet wetend wat ze moesten doen. Als zo een vrouw dat nog maar drie maanden voor die tijd had gedaan…”
(Dolores over de val van de Muur in de nacht 9 november 1989, toen een Oost-Berlijnse vrouw voor het eerst door de Brandenburg Tor wou lopen.)

“Het begon al in de kleuterklas.”
(Dolores over “Wenn Ich gross bin, gehe Ich zu Volksarmee”, een kinderliedje uit de DDR waarmee kinderen met het militarisme werden opgevoed.)

Drie jaar lang leidde Dolores Thijs een dubbelleven en moest ze zich handhaven in een aanvankelijk vijandige en dreigende sfeer. In deze schizofrene leefomgeving moest ze haar weg vinden naar volwassenheid. De opstandige puber in haar droomde van een balletcarrière en ontdekte de romantiek van een eerste liefde. Met de jaren begon ze stilaan te wennen aan het leven in Oost-Berlijn dat steeds meer als een “thuis” ging aanvoelen.

Die tegenstrijdigheden kwamen ook aan de orde in het radioverslag van Peter Flik en Walter Slosse dat door de VPRO werd uitgezonden in 1982. Tijdens een reis met een twintigtal VPRO-luisteraars in de DDR werden o.a. een ziekenhuis, een kindercrèche, een bejaardentehuis, musea en het concentratiekamp Buchenwald bezocht. Voor Dolores Thijs, die deelnam aan deze reis, was het ook een terugkeer naar de vertrouwde plekken van haar jeugd in Oost-Berlijn.

Luister hier naar Dolores Thijs die in 1982 voor het eerst terugkeerde naar het ouderlijk huis in de Oderstrasse in Oost-Berlijn. Een fragment uit het verslag van de radioreis van de VPRO naar de DDR.

In het verslag van deze radioreis waren ook de exclusieve opnamen te horen van de Hammer Rehwü, een cabaretgezelschap dat de censuur wist te omzeilen met dubbelzinnige teksten over de Duitse Gründlichkeit.

Raadpleeg de pagina van De Hammer Rehwü uit de DDR voor het optreden van dit politiek cabaret in Oost-Berlijn op 10 oktober 1982.

In het eerste deel van de Radioreis in de DDR, die plaatsvond van 1 oktober tot 14 oktober 1982, werd het snel duidelijk dat het Duitse Ordnung niet in overeenstemming was met het eigen initiatief van de Nederlandse deelnemers. Diverse leden van de reisgroep ondernamen pogingen om legpuzzels uit het verleden in elkaar te passen. Zoals de schrijfster Dolores Thijs die in Oost-Berlijn op zoek ging naar haar ouderlijk huis. Of Bertus van Tuyl, die de plaats ging opzoeken waar hij als gevangene door de Russen in 1945 werd bevrijd. Of de Nederlandse jazzmusicus Pierre Courbois die in Halle een vermist familielid wou opzoeken.

Luister hier naar de VPRO-radioreis in de DDR, uitgezonden op 10 december 1982.

Het tweede deel van de Radioreis in de DDR begon met de busreis van Leipzig naar Weimar en Buchenwald op 7 oktober 1982, terwijl in de hoofdstad Berlijn de 33ste verjaardag van de DDR werd gevierd met een militaire parade. Duidelijk werd dat de invloed van generaties Pruisendom niet in 40 jaar kon worden uitgewist. Voor veel deelnemers werd het te zwaar, toen na het Goethe Museum in Weimar de uitstap werd afgesloten met een bezoek aan het concentratiekamp Buchenwald.

Luister hier naar de VPRO-radioreis in de DDR, uitgezonden op 17 december 1982.

Meer over de DDR in Walter Slosse’s Alfabet bij de A van Amiga (over het Oost-Duitse platenlabel Amiga) en de B van Berlijn (over muziek in Berlijn).

Samen met het verslag van de VPRO-radioreis in de DDR, uitgezonden in december 1982, verscheen in de VPRO Gids van 11 december 1982 Glückliche Zukunft das ist Sozialismus, een uitgebreid artikel van Henk Willemse, die ook deelnam aan deze deze radioreis in oktober 1982 in de Duitse Democratische Republiek.

Doleres Thijs groeide op in de DDR toen in Oost-Berlijn de Muur er nog niet stond. Haar vader was redacteur bij Neues Deutschland. Nog niet zo lang geleden schreef ze een boek over die tijd: Drüben is het gras groener. Ze is mee op reis en weet niet of ze het land moet liefhebben of haten. weken na de reis komt ze opgewonden mijn er kamer op de redactie binnen met een nummer van Der Spiegel in de hand. “Kijk, kijk, in de DDR betalen ze arbeiders die extra hun best hebben gedaan gedeeltelijk het loon in westerse valuta uit.”

Klik op de afbeeldingen van de pagina’s uit de VPRO Gids voor de integrale tekst van het artikel van Henk Willemse uit 1982 over de reis in de DDR.

Heb jij al Mickey-Mousegeld, vraagt iemand uit de groep me. Ik ben pas een paar uur in het land en dit kan er ook nog wel bij. Mickey-Mousegeld. wat moet ik me daar nou bij voorstellen. Ik houd me aan een pilaar vast. Mickey-Mousegeld is illegaal gewisseld geld. Officieel is de koers van de DDR-mark gekoppeld aan de West-Duitse mark. Maar de werkelijkheid is volstrekt anders. Koers op de zwarte markt is 1 op 3, 1 op 5 of 1 op 8. Een pilsje kostte opeens geen 90 pfenning meer maar door die meer marken slechts 30 pfenning. In de groep is over dit illegaal wisselen heel wat afgepraat.

Over het leven in de DDR is ook meer te lezen In Tijden van Afnemend Licht, de in 2012 verschenen debuutroman van Eugen Ruge. In 2011 kreeg hij de Deutscher Buchpreis voor zijn epos dat ook de aandacht vestigt op de positieve kant van de Oost-Duitse samenleving, zoals het onderwijs en de gezondheidszorg.