Zes Wandelingen in Venetië (2003)

Samen met Willem Bruls reisde Walter Slosse in 2003 naar Venetië voor een muzikaal verslag van zes wandelingen langs de steegjes en kanalen van deze mythische stad. Alle wandelingen vertrokken vanaf het dodeneiland Isola di San Michele naar de verschillende kerken en paleizen in de stad die nog steeds vele geheimen verbergen. Als titel voor dit verslag werd La Lugubre Gondola gekozen, de naam van een pianowerk van Franz Liszt waarin hij het beeld opriep van de gondel met het stoffelijk overschot van de in Venetië gestorven Richard Wagner.

De lagunestad Venetië is eeuwenlang een cultureel centrum van Europa geweest. In de Byzantijnse tijd ontstonden er de mooiste kerken, vervolgens bleef het contact met het inmiddels islamitische oosten zeer intensief. In de late Middeleeuwen ontwikkelde zich in de stad een bijzondere religieuze muziek, die met name door de Zuid-Nederlandse componisten tot stand kwam. Een groot breekpunt vormde Claudio Monteverdi, die de overgang van de renaissance naar de barok belichaamt. Als componist van de San Marco-basiliek schiep hij belangrijke werken. Zijn navolgers richtten zich op religieuze muziek en op opera.

In de loop van de achttiende eeuw ontstond er ook een grote traditie van feest- en vermaaksmuziek, vormgegeven door componisten als Vivaldi, Galuppi, Gabrieli en vele anderen. De negentiende eeuw trok vooral Noord-Europese componisten naar de in verval rakende stad. Chopin, Liszt en Wagner lieten zich inspireren door de bijzondere atmosfeer, en dat bleef zo tot in de twintigste eeuw, met Debussy, Stravinsky en Britten. Moderne componisten als Luigi Nono en Bruno Maderna hadden eveneens een sterke band met de stad.

Naast deze uiterlijke muzikale wereld, is er ook een wereld achter de façades. Van buiten zie je de gebouwen van de San Marco, het Teatro La Fenice, het Teatro Malibran, het Ospedaletto, het Hotel des Bains, de muren van de begraafplaats San Michele. Binnen deze prachtige gevels en muren zijn ontelbare sporen te vinden van een vroeger leven met muziek en musici.

Venetië is een stad met twee gezichten. Achter de levendige buitenkant, vol toeristen en uiterlijke schoonheid, blijkt naast dat verleden weinig hedendaags leven meer te bestaan. Soms lijkt de stad wel een dode huls. En het bizarre is, dat juist dit innerlijke verval de nodige kunstenaars en musici in de afgelopen eeuwen heeft gefascineerd. Na de Renaissance raakte de stad haar centrale economische positie kwijt. Vanaf dat moment bleef zij eigenlijk vijf eeuwen lang een plaats van verval, decadentie en dood. Vanaf het moment dat in de negentiende eeuw de schoonheid van dit verval werd ontdekt, fungeerde de stad als een icoon voor het romantische, decadente gevoel. (Tekst Willem Bruls)

Bij Uitgeverij Atlas Contact verschijnt op 1 oktober 2018 het nieuwe boek van Willem Bruls : Venetiaanse zangen, Opera in Venetië.

Venetië ís opera. Niet alleen is de stad zelf een symfonie van kleuren en vormen en roept het ritme van de gevels onvermijdelijk muziekklanken op, maar Venetië is ook de stad waar de moderne opera is uitgevonden. In de republiek Venetië heerste begin zeventiende eeuw een cultuur van vrijzinnigheid, waardoor de opera er kon uitgroeien tot een kunstvorm voor iedereen. Claudio Monteverdi schreef er zijn grote werken en de priester Vivaldi componeerde er voor de theaters. Zo ontwikkelde het dramma per musica zich tot de opera met recitatieven en aria’s zoals wij die nu kennen. Ook na de achttiende eeuw bleef Venetië een van de hoofdsteden van de opera. De beroemde drama’s van Giuseppe Verdi gingen er in première en Richard Wagner zette er de zinderende liefdesakte van Tristan und Isolde op papier. Uiteindelijk zou Wagner er ook sterven. En op het kerkhofeiland San Michele is Igor Stravinsky de beroemdste dode.
In Venetiaanse zangen reizen we door vier eeuwen operageschiedenis en bezoeken we de plaatsen waar de componisten leefden. Op aanstekelijke wijze leert Willem Bruls ons welke uitwerking de magie van Venetië heeft gehad op zijn muzikale bewoners en wat de betekenis is geweest van de componisten voor de lagunestad.

Meer informatie

 

Basilica di San Marco

In deel 1 wordt gezocht naar de laatste rustplaats van de heilige Marcus en van Claudio Monteverdi. De tocht voert langs de San Marco-basiliek met zijn polyfone kerkmuziek, langs de Biblioteca Marciana met zijn operamanuscripten van Monteverdi’s Poppea en Cavalli’s Calisto, en uiteindelijk naar de Santa Maria Glorioso dei Frari-kerk.

Luister hier naar Urubicha van 22 mei 2003 met deel 1 van La Lugubre Gondola.

L’Ospedaletto

In deel 2 wordt gezocht naar de laatste rustplaats van Antonio Vivaldi. De tocht voert langs de plaatsen waar de achttiende-eeuwse muziekpraktijk tot grote bloei kwam. Zo werkten Vivaldi, Galuppi, en Marcello in de vele Ospedale’s van de stad. Uitzonderlijk zijn het Ospedaletto met zijn Sala della Musica, de Pièta-kerk met zijn Vivaldi-akoestiek, maar ook het joodse Ghetto.

Luister hier naar Urubicha van 29 mei 2003 met deel 2 van La Lugubre Gondola.

Il Teatro La Fenice

In deel 3 wordt gezocht naar de vele operatheaters van de lagunestad en naar de legendarische solisten die er optraden. De tocht voert langs het huis van toneelschrijver en librettist Carlo Goldoni en langs het Teatro Malibran en het Teatro La Fenice. Grote solisten als Farinelli, Maria Malibran en Maria Callas traden daar op.

Luister hier naar Urubicha van 5 juni 2003 met deel 3 van La Lugubre Gondola.

Palazzo Vendramin

In deel 4 wordt gezocht naar sporen van negentiende-eeuwse romantici als George Sand, Alfred de Musset en Franz Liszt, en naar de sterfplaats van Richard Wagner. De tocht voert langs Caffè Florian, Hotel Danieli en het Palazzo Vendramin aan het Canal Grande, waar Liszt zich liet inspireren tot zijn Lugubre Gondola.

Luister hier naar Urubicha van 12 juni 2003 met deel 4 van La Lugubre Gondola.

Morte a Venezia

In deel 5 wordt gezocht naar het graf van Serge Diaghilev. De tocht voert naar het Lido-eiland waar in het befaamde Hotel des Bains talloze schrijvers, kunstenaars en componisten als Thomas Mann, Benjamin Britten en Luchino Visconti vertoefden. Ook Diaghilev, leider van de Ballets Russes, verbleef aan het einde van zijn leven in dit hotel.

Luister hier naar Urubicha van 19 juni 2003 met deel 5 van La Lugubre Gondola.

Isola di San Michele

In deel 6 wordt op het dodeneiland San Michele gezocht naar de rustplaatsen van de twintigste-eeuwse componisten die in de lagunestad werkzaam waren. De tocht voert naar Igor Stravinsky en Luigi Nono, en naar het Nono-archief op La Giudecca. Maar ook de levende componisten van de stad komen aan bod, in de persoon van Paolo Furlani.

Luister hier naar Urubicha van 26 juni 2003 met deel 6 van La Lugubre Gondola.

(Foto’s Walter Slosse)

Zie ook C van Casanova, naar aanleiding van een tentoonstelling in Parijs rond het manuscript Histoire de ma Vie van de Venetiaan Giacomo Casanova.