F van Flamenco

© Jos Vergauwe

“Zonder de aanwezigheid van zigeuners in Andalucía, zou er nooit flamenco ontstaan zijn; anderzijds hadden de zigeuners die flamenco niet bij zich toen ze zich in de 15e eeuw in Andalucía vestigden. Flamenco is een versmelting van bestaande volksmuziek met de ziel en de benadering van zigeuners die vervolgd en verdrukt werden.”

Zo wist de op 27 juli 2015 overleden flamencoloog André Fonteyne in een gesprek met Gie Goris van MO Magazine in 1998 de oorsprong van de flamenco bondig samen te vatten, zonder academische noch romantische uitweidingen. André Fonteyne herleidde de flamenco tot wat die in werkelijkheid is. Een spons, die alles opslorpt en steeds verder uitdeint. Het betekent niet dat er geen onderscheid is tussen de kunst van de zigeuners en de niet-zigeuners, maar beide groepen zijn evenwaardige vertolkers van de Andalusische volkskunst die uitgroeide tot een universele muziekstijl.

“Met één enkele uitzondering”, zo wist André Fonteyne op te merken in een uitzending van het VPRO-programma De Wandelende Tak op 6 oktober 2003. “Ik heb het ooit gevraagd aan flamencozangeres Carmen Linares, die bevestigde dat je flamencogitaar en flamencodans kan leren, maar nooit flamencozang, als je geen geboren Andalusiër bent”.

© Jos Vergauwe

Aanleiding voor het het gesprek met André Fonteyne in 2003 was het driedaagse flamencofestival dat in oktober van dat jaar in de Brusselse Bozar werd georganiseerd met drie vooraanstaande cantaores. Naast Aurora Vargas, La Macanita en Mariana Cornejo, kwam ook de nuevo flamenco aan bod met Diego Carrasco en zorgde de danseres Juana Amaya voor een “behekste” afsluiting van dit festival.

Over die beheksing schreef Ivo Hermans in zijn boek Duende, dat ook ter sprake kwam in de bijdrage uit 1998 van Gie Goris over “de groeiende populariteit van de flamenco”. Het begrip “duende” in de flamenco werd door Ivo Hermans omschreven als “een demon die de huid koud maakt onder de hete zon maar die de kilte in een verlaten hart plots tot tranen toe verhitten kan”.

Minder lyrisch was André Fonteyne, die het hield op de “aflamencado” of de wijze waarop steeds nieuwe muziekstijlen tot “flamenco worden verheven”. Het maakte van de flamenco een ware encyclopedie, met nog steeds de soleares, siguiriyas en tonas als fundamentele basis van een volkscultuur die de sporen draagt van een eeuwenlange Moorse overheersing in Andalusië.

Luister hier naar De Wandelende Tak van 6 oktober 2003 met André Fonteyne.

 

© Jos Vergauwe

André Fonteyne leverde ook bijdragen aan Aficionao en Tablao Flamenco, voorlopers van het huidige Mundo Flamenco. Hij werkte mee aan La Barraca, o.m. met een biografie over Esperanza Fernández, ook te horen in de Wandelende Tak van 6 oktober 2003. André Fonteyne was eveneens bekend als journalist en radiomaker op het gebied van jazz en blues. Een voorbeeld daarvan is zijn interview met B.B. King dat in 1989 werd gepubliceerd in het magazine Soul Bag.

Meer over flamenco is te raadplegen bij de D van Duende.

Op 26 februari 2001 was Ivo Hermans, auteur van het boek Duende, te gast in het VPRO-programma De Wandelende Tak. Duende is een reisverhaal waarin zowel de symboliek van het stierengevecht ter sprake komt als volkse tradities, zoals wijn en eten. Ivo Hermans omschrijft de flamenco ook als een levenswijze die ontstond uit de ziel van diverse marginale bevolkingsgroepen, zoals ondergedoken Moren, Joden en zigeuners. Ivo Hermans springt voorzichtig om met het romantische begrip duende, “want zonder duende is flamenco zinloos en vaak niet meer dan wat flets vermaak”.

Luister hier naar Ivo Hermans in De Wandelende Tak van 26 februari 2001.

 

Bovenstaande illustraties van Jos Vergauwe zijn ontleend aan El Camino de la Vida, de CD van De Wandelende Tak uit 1998 met flamencozanger Calixto Sánchez en gitarist Manolo Franco.