T van Tango

Op maandag 9 juli 2012 presenteert de Nederlandse bandoneonspeler Carel Kraayenhof zijn nieuwste CD in het Concertgebouw in Amsterdam. Het optreden van zijn Kraayenhof Tango Ensemble vindt plaats in  het kader van de Robeco Zomerconcerten van 29 juni tot 31 augustus 2012. Inmiddels 25 jaar actief als tangomusicus, wordt Carel Kraayenhof tot een van de grootste bandoneonisten gerekend sinds Astor Piazzolla. Voor Carel Kraayenhof was Piazzolla een groot inspirator, omdat hij de Argentijnse tango wist te hervormen tot een universele taal, door elementen uit de jazz en de klassieke muziek te verwerken in zijn composities. Een andere bron van inspiratie was voor Carel Kraayenhof de Argentijnse pianist Osvaldo Pugliese, die hij het geweten van Argentinië noemt.

In een interview met het Nederlandse blad New Folk Sounds bevestigde Carel Kraayenhof nog eens zijn purisme in zijn muzikale benadering van de tango. “Stilistisch vind ik mezelf een purist, werkend en denkend in de geest van Piazzolla en Pugliese. Een tango moet degelijk zijn en compositorisch kloppen, een tangolucht ademen. Daarom sta ik bijvoorbeeld sceptisch tegenover recente ontwikkelingen in de tango nuevo (*), waar componeren steeds meer wegheeft van samples, stukjes muziek overal vandaan plukken en vervolgens aan elkaar plakken.”

Op 21 juli 2007 was Carel Kraayenhof te gast in het VPRO-programma De Wandelende Tak n.a.v. de wereldpremière van zijn nieuwe Kraayenhof Tango Ensemble. Dit concert maakte deel uit van een driedaags Tango Weekend in het Amsterdamse Concertgebouw. Samen met zijn Sexteto Canyengue bracht hij het theaterconcert Tango Heroes, een hommage aan de tangohelden die hem sterk hebben beïnvloed.

Luister hier naar De Wandelende Tak van 21 juli 2007 met Carel Kraayenhof.

In het boek Het Leven in 3 Minuten, uitgegeven n.a.v. de 20-jarige loopbaan als bandoneonspeler van Carel Kraayenhof, die ook in Argentinië op veel succes en waardering mocht rekenen, komen de legendarische tangoconcerten in Nederland ter sprake die door De Wandelende Tak in 1985 en 1989 werden uitgezonden. “Tijdens het concert van Pugliese in De Meervaart zat ik naast een oude Haagse zeeman. Hij vertelde me dat hij al in de jaren veertig in Buenos Aires kwam en toen voor het eerst de vonken uit de knieën zag spatten”.

Het allereerste concert in Nederland van het orkest van Osvaldo Pugliese vond plaats op 4 oktober 1985 in Amsterdam en werd door De Wandelende Tak op 19 december 1985 op Radio 4 uitgezonden. Deze Nederlandse première van Osvaldo Pugliese y su Orquesta werd georganiseerd door de Stichting Lane, een initiatief van de in 1991 jong gestorven Chileense gitarist en zanger Luis Aravena, die ook concerten organiseerde met de legendarische Argentijnse zanger Atahualpa Yupanqui.

Luister hier De Wandelende Tak van 19 december 1985 met het orkest van Osvaldo Pugliese in De Meervaart in Amsterdam.

Pugliese was de voorloper van de tango nuevo (*), de vernieuwing van de tango door Astor Piazzolla. De in 1995 op 90-jarige leeftijd overleden Argentijnse pianist Osvaldo Pugliese kwam in dit programma ook aan het woord over zijn politiek engagement, als tegenstander van de militaire junta, maar ook als vakbondsleider die betere arbeidsvoorwaarden afdwong voor de tangomusici. Het legendarische concert in de Amsterdamse Meervaart op 4 oktober 1985 was aanleiding tot de samenwerking met de toen nog jonge Nederlandse bandoneonist Carel Kraayenhof, die Osvaldo Pugliese als “het geweten van Argentinië” omschreef.

(*) De tango nuevo mag niet verward worden met de nuevo tango.

Luister hier naar het interview met Osvaldo Pugliese in De Wandelende Tak van 19 december 1985.

De klassieke tango bevat veel meer volkse thema’s en grijpt meer naar het sentiment. De vorm is veel eenvoudiger dan de moderne tango, die toch vrij ingewikkeld is geworden. Op de oude tango kon altijd worden gedanst, maar de moderne tango bevat vreemde elementen die het Argentijnse publiek minder aanspreken. De Argentijnse tango heeft een wezenlijke volkse aard. De overheid heeft vaak geprobeerd de tango te censureren uit vrees dat sommige tangoteksten de moraal van het volk zouden beschadigen. Maar het was vooral de burgerij die zich bedreigd voelde door de al te volkse teksten. (Osvaldo Pugliese)

In 1936 werd Osvaldo Pugliese actief lid van de communistische partij en een jaar eerder had hij samen met Horacio Salgan een vakbond van tangomusici opgericht. Een van de eerste eisen van de vakbond was het invoeren van werktijdverkorting. Tangomusici moesten vroeger zonder onderbreking van zes uur ’s avonds tot zes uur in de ochtend spelen. Door hun actie kregen ze een rustdag per week, loonsverhoging en mochten ze om 4 uur ’s ochtends ophouden met werken. In 1985 vertelde Pugliese dat zijn orkest werkt volgens coöperatieve spelregels, waardoor de inkomsten worden verdeeld volgens de inzet van de verschillende musici. Pugliese probeerde hiermee zijn strijd tegen de uitbuiting een concrete vorm te geven. Maar belangrijker is nog dat volgens dit coöperatief beginsel de interne democratie binnen het orkest ook vorm kreeg. In het orkest van Osvaldo Pugliese werd elke beslissing via algemeen overleg genomen. Op de vraag of hij al een opvolger had, antwoordde hij in 1985: “de dag dat ik de pijp uit ga, dan is het afgelopen”.

In 1987 maakte Carel Kraayenhof twee reizen naar Argentinië waar hij volledig in de ban raakte van Pugliese. Met stapels van zijn platen, cassettes en boeken over zijn leven ging hij weer naar huis en begon daar steeds hartstochtelijker te dromen over een eigen tango-orkest in de stijl van Pugliese. Voor De Wandelende Tak maakte hij in december 1987 samen met Leendert Pot een vierdelige serie over de geschiedenis van de tango.

Luister hier naar De Wandelende Tak van 3 december 1987 met deel 1 van De Geschiedenis van de Tango.

Luister hier naar De Wandelende Tak van 10 december 1987 met deel 2 van De Geschiedenis van de Tango.

Doordat we een radioprogramma maakten, legden we veel contacten, we stoven af op alles wat met tango te maken had en zo ontdekte ik dat de tango op dat moment vooral iets van de oudere generatie Argentijnen en Japanse toeristen was. Toen ik in Montevideo een schilderes ontmoette en haar vertelde dat ik een bandoneon had, riep ze: “Wat? Bandoneon spelen? Dat is iets van de oudjes”. Maar wat prijs ik mijzelf achteraf gelukkig dat ik op dat moment al door de tango was gegrepen. Ik heb daardoor tientallen oude tangorotten nog in leven gezien en, in de jaren daarna, met een groot aantal van hen mogen samenwerken. (Carel Kraayenhof – Het leven in 3 Minuten)

Luister hier naar De Wandelende Tak van 17 december 1987 met deel 3 van De Geschiedenis van de Tango.

Luister hier naar De Wandelende Tak van 24 december 1987 met deel 4 van De Geschiedenis van de Tango.

Een andere belangrijke gebeurtenis die Carel Kraayenhof in het boek Het Leven in 3 Minuten beschrijft, is het historische concert in het Theater Carré in Amsterdam op 26 juni 1989 met het orkest van Osvaldo Pugliese en het New Tango Sextet van Astor Piazzolla. Aan het eind van de avond speelden beide orkesten samen elkaars beroemde composities La Yumba en Adios Nonino. Dit legendarische concert werd door de VPRO-televisie uitgezonden, en ook door De Wandelende Tak op 28 december 1989.

Luister hier naar het samenspel van de orkesten van Astor Piazzolla en Osvaldo Pugliese, in 1992 uitgegeven op een CD van het toenmalige label Lucho.

In 2008 maakte de Amerikaanse regisseur Miguel Kohan een film over de grote meesters van de tango, waarbij ook Osvaldo Pugliese niet ontbreekt, naast andere beroemdheden zoals Carlos di Sarli, Juan d’Arienzo en Anibal Troilo. De film Cafe de los Maestros werd geproduceerd door de Argentijnse gitarist en filmcomponist Gustavo Santaolalla. Samen met de Argentijnse muzikant Gustavo Mozzi ondernam hij een speurtocht naar de gloriedagen van de tango in de jaren veertig en vijftig. Met dit tangoproject wil hij een tegenwicht bieden aan de globalisering en banalisering van de cultuur. De film is niet alleen een oefening in nostalgie, maar de film wil laten zien dat de tango eeuwigheidswaarde heeft. Cafe de los Maestros is te vergelijken met het project van Ry Cooder, die samenwerkte met onbekende en vergeten muzikanten van de Buena Vista Social Club.